Katman 1 (layer-1) nedir?

Yayınlanma: 21-02-2025 16:45 Son güncellenme: 21.02.2025 - 16:48

Blockchain teknolojisi, finansal sistemlerden tedarik zincirlerine, oyunlardan sağlık sektörüne kadar birçok alanda köklü değişiklikler yaratmaya devam ediyor. Ancak, bu teknolojinin temellerini anlamak için öncelikle katmanlı blockchain yapısını bilmek gerekiyor. Katman 1 (Layer 1) blockchain’ler, blockchain ekosisteminin en temel yapı taşlarıdır ve tüm işlem süreçlerinin doğrudan ana zincir (chain) üzerinde işlendiği bağımsız protokollerdir.

Bu yazımızda, katman 1 blockchain’lerin ne olduğu, nasıl çalıştığı, sunduğu avantajlar ve karşılaştıkları zorluklar ile birlikte, en popüler Layer 1 projelerinin detaylı incelemesini sunacağız. Ayrıca, Layer 1 ve Layer 2 arasındaki farkları ele alarak, ölçeklenebilirlik ve merkeziyetsizlik arasındaki dengeyi nasıl sağladıklarını değerlendireceğiz.

Katman 1 blockchain nedir?

Katman 1 blockchain, doğrudan kendi ağında işlemleri yürüten ve doğrulayan temel bir blockchain katmanıdır. Bu tür ağlar, sistemlerini sürdürebilmek için bağımsız bir protokol kullanır ve işlem onaylarını ağ içindeki düğümler (node’lar) aracılığıyla gerçekleştirir. Bu sayede, merkezi otoriteler olmadan güvenli, sansüre dayanıklı ve şeffaf bir yapı sunarlar.

Layer 1 blockchain’ler, genellikle kendi yerel token’larına sahiptir ve farklı konsensüs mekanizmalarıyla çalışabilirler. Bu sistemlerde işlem yürütme, güvenlik, veri saklama ve akıllı sözleşmelerin çalıştırılması gibi temel görevler yerine getirilir.

Katman 1’in en önemli özelliklerinden biri, blockchain trilemma olarak bilinen üç temel bileşeni dengelemeye çalışmasıdır:

1. Güvenlik: Blockchain’in saldırılara ve manipülasyonlara karşı dayanıklı olması gerekir.
2. Merkeziyetsizlik: Ağın katılımcıları arasında güç dağılımının adil bir şekilde sağlanması önemlidir.
3. Ölçeklenebilirlik: Ağın yüksek işlem hacmiyle verimli şekilde başa çıkabilmesi gereklidir.

Layer 1 blockchain’lerin çalışma prensibi, ağı güvence altına almak ve işlem doğrulamalarını sağlamak için kullandıkları konsensüs mekanizmasına dayanır. Bu mekanizmalar, ağın işleyişini düzenleyen ve doğruluk ile güvenliği sağlayan algoritmalardır. Katman-1 blockchain’lerde en yaygın kullanılan konsensüs algoritmaları şunlardır:

• Proof-of-Work (PoW) – İş Kanıtı: Bitcoin gibi ağlarda kullanılan PoW mekanizması, madencilik sürecine dayanır. Bu sistemde madenciler, karmaşık matematiksel problemleri çözerek blok zincirine yeni bloklar ekler.
• Proof-of-Stake (PoS) – Hisse Kanıtı: Ethereum, Solana ve Cardano gibi blockchain’lerde kullanılan PoS mekanizması, madencilik yerine ağ katılımcılarının varlıklarını stake ederek doğrulama sürecine katılmasına dayanır.

Katman1’in temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Temel katman: Katman 1, blockchain’in en alt seviyesindeki temel çerçeveyi oluşturur. Bu katman, işlemlerin gerçekleştiği ve blok zincirinin işleyişini düzenleyen protokollerin belirlendiği yerdir. Ağın tüm düğümleri (node’ları) burada çalışarak işlemleri kaydeder ve doğrular.
• Merkeziyetsizlik: Katman 1, blockchain ağlarının merkeziyetsiz bir yapıya sahip olmasını sağlar. Tüm ağ katılımcıları eşit haklara sahiptir ve işlemleri doğrulama yeteneğine sahiptir. Merkeziyetsizlik, herhangi bir otoritenin kontrolünü sınırlayarak, demokratik bir yönetim anlayışını benimser.
• Ölçeklenebilirlik: Katman 1’in bir diğer önemli özelliği ölçeklenebilirliktir. Bir blockchain ağı, ne kadar fazla işlemi ne kadar hızlı gerçekleştirebiliyorsa, o kadar verimli çalışır. Ancak, ölçeklenebilirlik genellikle bir zorluk olarak görülür ve bu sorunu çözmek için Layer 2 çözümleri geliştirilmiştir.
• Akıllı Sözleşmeler: Bazı Katman 1 blockchain’leri, akıllı sözleşmeleri destekleyerek, programlanabilir işlemlerin gerçekleştirilmesine olanak tanır. Bu sözleşmeler, belirli koşullar sağlandığında otomatik olarak işlem gerçekleştiren kod parçacıklarıdır ve merkeziyetsiz uygulamaların (dApp) geliştirilmesine olanak tanır.
• Uygulama Geliştirme: Katman 1, geliştiricilere merkeziyetsiz uygulamalar oluşturabilecekleri bir altyapı sunar. DeFi (merkeziyetsiz finans), NFT (benzersiz tokenler) ve blok zinciri tabanlı oyunlar gibi yenilikçi projeler bu katman üzerinde inşa edilir.

Popüler katman 1 blockchain projeleri

Günümüzde birçok Layer 1 blockchain bulunmaktadır. İşte en popüler örneklerden bazıları:

1. Bitcoin (BTC): Bitcoin, blockchain teknolojisinin doğuşunu temsil eden ilk ve en büyük Layer 1 ağıdır. PoW mekanizmasını kullanarak merkeziyetsiz bir dijital para birimi sunar. Ancak, düşük işlem hızı ve yüksek enerji tüketimi, ölçeklenebilirlik açısından bazı zorluklar yaratmaktadır.
2. Ethereum (ETH): Ethereum, akıllı sözleşmelerin ve merkeziyetsiz uygulamaların (dApp) geliştirilmesine olanak tanıyan en büyük Layer 1 blockchain’dir. 2022 yılında Ethereum 2.0 güncellemesiyle PoS mekanizmasına geçerek ölçeklenebilirliğini artırmıştır.

21 Şubat 2025 tarihiyle diğer büyük katman 1 projeleri şu şekildedir:

Katman 1 blockchain’lerin avantajları ve dezavantajları

Avantajları

• Güvenlik: Layer-1 blockchain’ler, sağlam güvenlik protokollerine sahiptir.
• Bağımsızlık: Merkezi otoriteler olmadan işlemleri yönetebilirler.
• Merkeziyetsizlik: Ağ katılımcıları arasında eşit haklar sunar.
• Akıllı Sözleşmeler: Merkeziyetsiz uygulamalar için güçlü bir temel sağlar.

Dezavantajları

• Ölçeklenebilirlik Sorunları: Yüksek işlem talebi, ağ tıkanıklığına neden olabilir.
• Enerji Tüketimi: PoW blockchain’leri yüksek enerji gerektirir.
• Geliştirme Zorlukları: Protokol değişiklikleri uzun sürebilir.

Katman 1 vs. Katman 2 blockchain’ler

Blockchain ekosisteminde, ölçeklenebilirlik sorunlarını çözmek için Layer 2 çözümleri geliştirilmiştir. Layer 1 ve Layer 2 arasındaki temel farklar şunlardır:

Katman 2 hakkında daha fazla bilgi edinmek için Katman 2 nedir? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

Yazar Şerife Pekdoğru hakkında :

2019 yılında yaptığım yatırımla kripto sektörüne girdim. Aynı yıl blockchain teknolojisi hakkında yazmaya başladım ve şu anda KoinFinans’ta yazar olarak görev alıyorum. Kripto paralara ilişkin yasal düzenlemer takip ettiğim konuların başında geliyor.